«Χρέος, ελλείμματα και ασταθείς αγορές»: Συνέδριο Hyman P. Minsky για τη χρηματοοικονομική αστάθεια, Βερολίνο, 26-27 Νοεμβρίου 2012

ΑΥΓΗ, 5 Δεκεμβρίου 2012. All Rights Reserved.

Το Ινστιτούτο Οικονομικών Levy του περίφημου Κολεγίου Bard στη Νέα Υόρκη είναι ένα από τα σημαντικότερα ερευνητικά ινστιτούτα οικονομικής ανάλυσης και πολιτικής οικονομικής στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ταυτόχρονα, τυγχάνει να είναι και το μοναδικό ίσως ετερόδοξο Ινστιτούτο Οικονομικών, βαθιά προσκολλημένο σε μετα-κεϊνσιανές αναλύσεις -και συγκεκριμένα στην οικονομική παράδοση του μεγάλου Αμερικανού οικονομολόγου Χάιμαν Μίνσκι- που στοχεύουν στη ριζική αναδιοργάνωση του τρόπου λειτουργίας των θεσμών του σύγχρονου καπιταλισμού, με απώτερο σκοπό μια ορθολογικά λειτουργούσα οικονομία χωρίς ανεργία, φτώχεια και έντονες ανισότητες.

Το Ινστιτούτο Οικονομικών Levy ιδρύθηκε το 1986 και αποτελείται από πάνω από 60 ερευνητές, εταίρους πολιτικής και ανώτατους μελετητές, με ερευνητικά προγράμματα και δημόσιες πολιτικές παρεμβάσεις που καλύπτουν μεγάλο εύρος ζητημάτων που αφορούν την οικονομία – σε εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Ο ίδιος ο Χάιμαν Μίνσκι είχε διατελέσει Διακεκριμένος Μελετητής του Ινστιτούτου από το 1990 έως τον θάνατό του το 1996. Σήμερα, το έργο του Μίνσκι για το σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα, και συγκεκριμένα η θεωρία του για τη χρηματοοικονομική αστάθεια και τις χρηματοοικονομικές φούσκες, αποτελεί σημείο αναφοράς τόσο ανάμεσα στους κύκλους των ακαδημαϊκών οικονομολόγων όσο και στον χρηματοοικονομικό και τραπεζικό τομέα. Η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2007-08 ήταν μια «στιγμή Μίνσκι», όπως πλέον αναφέρεται στη διεθνή οικονομική ορολογία.

Την περασμένη εβδομάδα, 25-26 Νοεμβρίου, το Levy Economics Institute διοργάνωσε ένα διεθνές συνέδριο στο Βερολίνο, στο κεντρικό κτήριο της Deutsche Bank, για τις οικονομικές εξελίξεις στην Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Ασία. Ο τίτλος του συνεδρίου ήταν «Χρέος, ελλείμματα και ασταθείς αγορές». Ανάμεσα στους πολλούς διακεκριμένους ομιλητές ήταν ο Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) Vítor Constâncio, ο αναπληρωτής Γερμανός υπουργός Οικονομικών Steffen Kampeter, ο πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών στη Γερμανία Philip Murphy, ο επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΚΤ και μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου της τράπεζας Peter Praet, η πρώτη αντιπρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Νέα Υόρκης Christine M. Cumming, ο πρόεδρος και CEO της Ομοσπονδιακής Τράπεζας του Ντάλας Richard Fisher, ο πρόεδρος και CEO της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Ατλάντα Dennis Lockhart και ο διευθυντής Έρευνας στην Deutsche Bank Klaus Gunter Deutsch, καθώς και μια πλειάδα διακεκριμένων ακαδημαϊκών οικονομολόγων από όλο τον κόσμο (από αμερικανικά πανεπιστήμια, από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, του Βερολίνου, του Πεκίνου κ.ο.κ.) και ερευνητών-μελετητών του Levy Economics Institute. Στο συνέδριο ήταν επίσης προσκεκλημένος ομιλητής ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης Γιώργος Σταθάκης, ενώ συμμετείχαν και οικονομικοί αναλυτές από εφημερίδες παγκόσμιας εμβέλειας όπως η Wall Street Journal και η International Herald Tribune καθώς και κορυφαία στελέχη μεγάλων χρηματοοικονομικών οργανισμών.

Σε μία από τις πιο εντυπωσιακές ομιλίες κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) Vítor Constâncio, ο οποίος έχει στηρίξει πολλάκις με την παρουσία του το έργο και την αποστολή του Levy Institute, αναφέρθηκε με αφοπλιστική ειλικρίνεια στις ατέλειες του ευρωπαϊκού νομισματικού οικοδομήματος και επιχειρηματολόγησε υπέρ μιας δημοσιονομικής και πολιτικής ένωσης προκειμένου να μπορέσει η Ευρωζώνη να ξεπεράσει τη σημερινή κρίση και να αποκτήσει σταθερότητα στο μέλλον. Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι το ελαττωματικό οικοδόμημα της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης προέκυψε από τις ελαττωματικές αντιλήψεις της κυρίαρχης οικονομικής σκέψης. Στο πλαίσιο αυτό, η μινιμαλιστική δομή της Ευρωζώνης απέκλειε το ενδεχόμενο της κατάλληλης αντιμετώπισης των χρηματοοικονομικών φουσκών ή τη δυνατότητα της απορρόφησης χρηματοοικονομικών σοκ. Με βάση αυτή την πραγματικότητα, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας θεωρεί απόλυτη ανάγκη να προχωρήσει η Ε.Ε. σε μια τραπεζική ένωση, σε μια δημοσιονομική ένωση, σε μια οικονομική ένωση και σε μια πολιτική ένωση.

Από την άλλη μεριά, η ομιλία του επικεφαλής οικονομολόγου της ΕΚΤ και μέλους του εκτελεστικού συμβουλίου της τράπεζας Peter Praet κινήθηκε σε διαφορετικό πλαίσιο, στοχεύοντας να δικαιολογήσει κυρίως την πολιτική δανεισμού της ΕΚΤ έναντι περιουσιακών στοιχείων, αλλά υπογραμμίζοντας ταυτόχρονα ότι ελλοχεύει «ηθικός κίνδυνος» πίσω από οποιαδήποτε κίνηση της ΕΚΤ. Η ομιλία του, εν ολίγοις, ήταν απολύτως τοποθετημένη στο σημερινό θεσμικό πλαίσιο της λειτουργίας της ΕΚΤ, το οποίο έχει φυσικά διαμορφωθεί με βάση το πρότυπο της Κεντρικής Τράπεζας της Γερμανίας.

Ιδιαίτερης σημασίας ήταν επίσης η ομιλία του αναπληρωτή υπουργού οικονομικών Steffen Kampeter, η οποία έλαβε χώρα την ίδια ημέρα που θα διεξαγόταν αργότερα στις Βρυξέλλες η συνεδρίαση των διεθνών πιστωτών της Ελλάδας για το πρόγραμμα διάσωσης. Στην ομιλία του, ο Kampeter εξέφρασε την πεποίθησή του ότι θα προέκυπτε συμφωνία με την Ελλάδα (κάτι που φυσικά έγινε), αλλά δεν παρέλειψε να τονίσει ότι η κυβέρνησή του έχει διαφορετική άποψη για τη διαχείριση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους από το ΔΝΤ, απορρίπτοντας ουσιαστικά τη λύση του «κουρέματος» του χρέους στον επίσημο τομέα. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι τόνισε πως θεωρεί ότι δεν υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω λιτότητα στην Ελλάδα, αν και αυτό μάλλον δεν έγινε ιδιαίτερα πιστευτό από το ακροατήριο, που έθεσε σκληρές ερωτήσεις στον κ. Kampeter.

Ωστόσο, αυτά που παρέλειψε να αναφέρει ο κ. Kampeter σχετικά με τα πραγματικά αίτια της κρίσης στην Ελλάδα και τον υπόλοιπο ευρωπαϊκό Νότο ειπώθηκαν με αναλυτικό και εύγλωττο τρόπο από δύο συμπατριώτες του οικονομολόγους: τον Εckhard Hein, από τη Σχολή Οικονομικών και Νομικής του Βερολίνου, και τον Jorg Bibow, καθηγητή οικονομικών στο Κολέγιο Skidmore και ερευνητή στο Ινστιτούτο Οικονομικών Levy. Και οι δύο Γερμανοί οικονομολόγοι απέδωσαν ευθύνες για την κρίση στην Ευρωζώνη -και κυρίως για την κρίση στην περιφέρεια της Ευρωζώνης- τόσο στην ελαττωματική δομή της ευρωπαϊκής νομισματική ένωσης όσο και στις πολιτικές που εφαρμόζει η Γερμανία την τελευταία δεκαετία.

Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης Γιώργος Σταθάκης μίλησε συγκεκριμένα για την ελληνική κρίση, αναφέροντας ότι η Ελλάδα «έτρεχε διαρκώς ελλείμματα» τα τελευταία τριάντα τόσα χρόνια και είχε συσσωρεύσει υψηλά επίπεδα χρέους, αλλά δεν αντιμετώπιζε προβλήματα φερεγγυότητας. Σημείωσε ότι τα Μνημόνια που επιβάλλονται στη χώρα οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, κάτι που το αναγνώρισαν σχεδόν όλοι οι αναλυτές στο συνέδριο, αποδίδοντας άμεσες ευθύνες για την κατάσταση στην Ελλάδα στις πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού που εφαρμόζει η τρόικα. Χαρακτηριστικό του προφορικού λόγου του βουλευτή Σταθάκη, η ομιλία του ήταν απολαυστική και απέσπασε ζωηρά και παρατεταμένα χειροκροτήματα από τους παρευρισκόμενους στο συνέδριο.

Όσον αφορά την κρίση στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, ο πρόεδρος και CEO της Ομοσπονδιακής Τράπεζας του Ντάλας Richard Fisher δήλωσε ότι το κύριο πρόβλημα είναι η ανεργία και όχι ο πληθωρισμός, μια τοποθέτηση που αντανακλά το χάσμα που χωρίζει τις ΗΠΑ και την Ευρώπη αναφορικά με τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την αντιμετώπιση της σημερινής οικονομικής κάμψης στις ανεπτυγμένες οικονομίες.

Το επόμενο διεθνές συνέδριο του Levy Economics Institute θα λάβει μέρος στο Ρίο ντε Τζανέιρο τον ερχόμενο Σεπτέμβρη. Προγραμματίζεται ωστόσο να διεξαχθεί σύντομα (μέσα στους πρώτους μήνες του 2013) ένα συνέδριο στην Αθήνα για την οικονομική κρίση στην Ελλάδα, όπου το Ινστιτούτο θα παρουσιάσει ένα μακροοικονομικό μοντέλο προσομοίωσης με εναλλακτικές στρατηγικές για αξιόπιστη διέξοδο της Ελλάδας από την κρίση, αφού οι μελέτες του (δημοσιεύθηκε πρόσφατα μια ενδιάμεση έκθεση για την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας από τον πρόεδρο του Ινστιτούτου Δημήτρη Β. Παπαδημητρίου και τους οικονομολόγους Gennaro Zezza και Vincent Duwicquet) αποδεικνύουν ότι οι πολιτικές των Μνημονίων αποτελούν καταστροφή για την ελληνική οικονομία.

* Ο Χ. Ι. Πολυχρονίου είναι ερευνητής και Policy Fellow στο Levy Economics Institute. Ήταν ένας από τους συμμετέχοντες στο συνέδριο του Βερολίνου και προήδρευσε του πάνελ για την «υπόθεση της χρηματοοικονομικής αστάθειας» του Μίνσκι, με ομιλητές τον καθηγητή οικονομικών της Οξφόρδης Δημήτριο Τσομώκο και τον ερευνητή οικονομολόγο της ΕΚΤ Αλέξανδρο Βαρδουλάκη