Η ανισότητα βάζει χειρόφρενο στην ανάπτυξη

Enet.gr, 5 Μαΐου 2014. Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος.

Η μελέτη του ινστιτούτου Levy για την ανισότητα στις ΗΠΑ θεωρεί ιδιαίτερα επικίνδυνη την ώθηση της τάσης προς τον ιδιωτικό δανεισμό για την επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης, δεδομένου ότι η κατανομή του εισοδήματος στις ΗΠΑ έχει λάβει εκρηκτικά άνισες διαστάσεις

Η ανισότητα έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο κρίσιμα προβλήματα των σύγχρονων καπιταλιστικών οικονομιών. Αυτός ήταν και ο λόγος που η οικονομική ανισότητα (εισοδηματική ανισότητα και ανισότητα πλούτου) επιλέχθηκε ως πρώτο θέμα της στήλης «Ιδεογραφήματα» με την επανέκδοση της «Κ.Ε.»

Επιστρέφουμε στο κρίσιμο ζήτημα της ανισότητας επί τη ευκαιρία της δημοσίευσης μιας στρατηγικής μελέτης από το Ινστιτούτο Οικονομικών Levy* με τίτλο «Αποτελεί η αυξανόμενη ανισότητα εμπόδιο στην οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ;». Η μελέτη εκπονήθηκε από την ομάδα του μακρο-οικονομετρικού μοντέλου που έχει ειδικά διαμορφώσει και χρησιμοποιεί με μεγάλη επιτυχία το Ινστιτούτο από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 για τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες τάσεις στην αμερικανική οικονομία. Το ίδιο μοντέλο, παρεμπιπτόντως, προσαρμόστηκε τα τελευταία τρία χρόνια με σκοπό την εφαρμογή του στην ανάλυση των τάσεων στην ελληνική οικονομία.

Ημελέτη του Ινστιτούτου Οικονομικών Levy για την ανισότητα στις ΗΠΑ, με συγγραφείς τους Dimitri Β. Papadimitriou, Michalis Nikiforos, Gennaro Zezza και Greg Hennsgen, ξεκινά με την παρατήρηση ότι η αμερικανική οικονομία αναπτύσσεται κατά τη μετά την κρίση εποχή (η κρίση στις ΗΠΑ υποτίθεται ότι έληξε επίσημα το 2009) με μέτριο ρυθμό. Σε μεγάλο βαθμό, αυτό οφείλεται στη «σφιχτή» δημοσιονομική πολιτική που ασκείται τα τελευταία χρόνια από την κυβέρνηση Ομπάμα. Ωστόσο, οι προβλέψεις του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου κάνουν λόγο για θετικές εξελίξεις στην αμερικανική οικονομία κατά τα επόμενα 2-3 χρόνια. Οπως αναφέρει η μελέτη, «το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου προβλέπει επιτάχυνση του ρυθμού ανάπτυξης: στο 3,1% το 2014 και στο 3,4% το 2015 και το 2016. Η προβλεπόμενη αύξηση της παραγωγής, σε περίπτωση που υλοποιηθεί, θα διατηρήσει την ανεργία σε πτωτική τροχιά».

Η μελέτη εξετάζει τις τάσεις της αμερικανικής οικονομίας, οι οποίες δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές (η εξωτερική ζήτηση είναι αδύναμη, ενώ η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική αναμένεται να συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια), και η μακροοικονομική ομάδα του Ινστιτούτου διερωτάται από πού θα προκύψει η δυναμική για την επιτάχυνση της οικονομικής ανάκαμψης που «βλέπει» το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου.

Το 1999, ο διάσημος Βρετανός οικονομολόγος Wynne Godley (1926-2010), που είχε διατελέσει για πολλά χρόνια διακεκριμένος μελετητής στο Ινστιτούτου Οικονομικών Levy, έκανε αναφορά σε μια εργασία του για το Ινστιτούτο Levy σε επτά μη βιώσιμες διαδικασίες πάνω στις οποίες στηριζόταν εκείνη την περίοδο η οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ. Οπως αναφέρεται στη μελέτη, το επιχείρημα του Godley ήταν ότι «αν μια οικονομία αντιμετωπίζει “υποτονική ζήτηση για καθαρές εξαγωγές” και η δημοσιονομική πολιτική είναι περιοριστική, η οικονομική ανάπτυξη γίνεται “εξαρτώμενη από την αύξηση του ιδιωτικού δανεισμού”, δηλαδή από τη συνέχιση του ιδιωτικού τομέα να δαπανά περισσότερο από το εισόδημά του». Ετσι, η ανάπτυξη, υπογράμμιζε ο Godley, εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από «την αύξηση του ιδιωτικού δανεισμού», με επακόλουθο η πραγματική οικονομία να «βρίσκεται στο έλεος της χρηματιστηριακής αγοράς…».

Η οικονομική κρίση του 2001 και η Μεγάλη Υφεση του 2007-09 επιβεβαίωσαν την ορθότητα των αναλύσεων του Godley, επισημαίνουν οι συγγραφείς της στρατηγικής μελέτης του Ινστιτούτου Levy για την ανισότητα στις ΗΠΑ. Επιπλέον, πιστεύουν ότι η σημερινή ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας ακολουθεί ξανά τον ίδιο δρόμο. Μάλιστα, θεωρούν ιδιαίτερα επικίνδυνη την ώθηση της τάσης προς τον ιδιωτικό δανεισμό για την επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης, δεδομένου ότι η κατανομή του εισοδήματος στις ΗΠΑ έχει λάβει εκρηκτικά άνισες διαστάσεις τις τελευταίες δεκαετίες, επιστρέφοντας στα επίπεδα που υπήρχαν την δεκαετία του 1920.

Οι συγγραφείς της μελέτης χαρακτηρίζουν την πορεία της κατανομής του εισοδήματος στις ΗΠΑ ως την όγδοη μη βιώσιμη διαδικασία, με αποτέλεσμα η ενδεχόμενη επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης των ΗΠΑ να στηρίζεται ακόμη σε πιο σαθρά θεμέλια από εκείνα στο πρόσφατο παρελθόν! Οπως τονίζουν με έμφαση, «με δεδομένη την αδύναμη εξωτερική ζήτηση, την υψηλή εισοδηματική ανισότητα και το δημοσιονομικό συντηρητισμό, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι αντιμέτωπες με την επιλογή ανάμεσα σε δύο ανεπιθύμητα αποτελέσματα: μια παρατεταμένη περίοδο χαμηλής ανάπτυξης -“κοσμική στασιμότητα”- ή μια οικονομική επέκταση τροφοδοτούμενη από μια φούσκα που θα καταλήξει σε μια σοβαρή χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση».

Στη συνέχεια της μελέτης, οι συγγραφείς επιχειρούν προσομοίωση των προβλέψεων του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου και παρατηρούν μια «απότομη επιδείνωση της εξωτερικής θέσης της αμερικανικής οικονομίας» και, σε γενικές γραμμές, επανάληψη των πρόσφατων αδυναμιών στην αναπτυξιακή πορεία της αμερικανικής οικονομίας.

Θεωρώντας ότι η ανισότητα ήταν μια από τις κύριες αιτίες πίσω από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-08 (η αμερικανική «μεσαία τάξη» οδηγήθηκε σε μεγάλα επίπεδα δανεισμού προκειμένου να «καλύψει το χάσμα μεταξύ του στάσιμου εισοδήματός της και των υψηλών προτύπων κατανάλωσης»), οι συγγραφείς της στρατηγικής μελέτης (και αφού προσκομίζουν μια σειρά από στοιχεία που αποκαλύπτουν τα εκρηκτικά επίπεδα εισοδηματικής ανισότητας και ανισότητας πλούτου που επικρατούν στην αμερικανική κοινωνία τις τελευταίες τρεισήμισι δεκαετίες) προειδοποιούν ότι ένας νέος γύρος δανεισμού από τα αμερικανικά νοικοκυριά (το σενάριο στο οποίο στηρίζονται οι προβλέψεις του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου για την επιτάχυνση της οικονομικής ανάκαμψης) «θα αυξήσει και πάλι το χρέος τους και την αναλογία του χρέους προς το διαθέσιμο εισόδημα».

Τα ανησυχητικά σημάδια για το μέλλον της ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας γίνονται εντονότερα αν ληφθεί υπόψη το ενδεχόμενο να συνεχιστεί η σημερινή τάση απομόχλευσης του χρέους από τα αμερικανικά νοικοκυριά, δηλαδή να μην επαληθευθούν οι προβλέψεις του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου για αύξηση του ιδιωτικού χρέους. Η προσομοίωση ενός τέτοιου σεναρίου από τους συγγραφείς της μελέτης του Ινστιτούτου Levy απομακρύνει οποιοδήποτε ενδεχόμενο επιτάχυνσης της ανάπτυξης: με βάση την προσομοίωση αυτού του σεναρίου ο ρυθμός ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας συγκλίνει στο 1,7% και η ανεργία εκτοξεύεται στο 7,6% προς το τέλος της περιόδου προσομοίωσης.

Πριν από λίγο καιρό, ο Αμερικανός νομπελίστας οικονομολόγος Paul Krugman δήλωνε σε συνέντευξή του στο Bloomberg ότι η ανισότητα αποτελεί τροχοπέδη της ανάπτυξης. Η στρατηγική μελέτη του Ινστιτούτου Levy φαίνεται να αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Το συμπέρασμα αυτής της μελέτης είναι ότι αν συνεχιστεί η σημερινή «σφιχτή» δημοσιονομική πολιτική στις ΗΠΑ, η επιστροφή της ανάκαμψης σε υψηλά επίπεδα δεν πρόκειται να λάβει χώρα στο μεσοπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, ενώ η αύξηση του ιδιωτικού δανεισμού θα οδηγήσει την αμερικανική οικονομία σε νέες περιπέτειες. Η δε εισοδηματική ανισότητα είναι μια μη βιώσιμη διαδικασία, η οποία οδηγεί από μόνη της σε αναιμική ανάπτυξη και υψηλή ανεργία.

Τα συμπεράσματα της μελέτης του Ινστιτούτου Levy είναι τρομερά επίκαιρα όχι μόνο για τις ΗΠΑ, αλλά και για την Ευρώπη. Το αν θα εισακουσθούν οι εισηγήσεις των συγγραφέων της μελέτης από τους σημερινούς πολιτικούς ιθύνοντες είναι μια άλλη ιστορία.

* Για λόγους δημοσιογραφικής δεοντολογίας αναφέρεται ότι ο υπογράφων είναι ερευνητής και Policy Fellow στο Levy Economics Institute.